tham, sân, si

Thoạt đầu, những người mới tu tập rất sợ hãi khi đối diện tâm mình. Bởi lúc ấy, họ thấy tâm họ vô cùng tham sân si. Bằng sự quán sát kiên nhẫn mỗi ngày, họ nhận ra tham sân si ấy rõ ràng hơn. Tham sống, tham làm việc thiện, tham danh, tham ái dục,... nhưng vốn dĩ phải có cái tâm tham đó, chúng ta mới tu. Phải có tâm sân, tâm si ấy, chúng ta mới phải tu. 

Nếu bạn sợ hãi khi nhìn tính tham, sân, si của tâm mình, thì cũng chẳng có gì để ngạc nhiên. Nhưng phải đi từ sự ngạc nhiên đến thản nhiên đối diện, để hiểu chúng và vượt lên chúng. 

Khi tham sống, nghĩa là bạn chưa hiểu về sự sống chết, bạn còn vô minh trong vấn đề sống chết. Khi bạn hiểu rằng sống và chết thực sự là một, thì khi đó bạn thấy cái chết là điều tất phải xảy ra. Nếu con người ngày nay chịu tìm hiểu về sự sống sau cái chết, họ sẽ chẳng bao giờ hành động như thể đây là kiếp sống duy nhất của mình. Họ sẽ biết kính sợ luật nhân quả và bắt đầu nuôi dưỡng đức tin. 

Tuy nhiên, khi nhận ra tính tham của mình, nhiều người vẫn không thể tu tập để buông bỏ được nó vì sự hiện diện của si. Si tức là sự si mê, vô minh và u tối. Chính yếu tố si này khiến con người không thể tiếp nhận bản chất mọi sự. Si làm con người không thể nhận biết tham, hoặc dù đã nhận biết tham, nhưng si sẽ lôi kéo và thúc đẩy tâm tham. Khi si và tham không được thỏa mãn, tâm sân (tức sân hận) chắc chắn sẽ này sinh. Ba tính chất này của tâm luôn gắn liền với nhau, không tách rời. Khi tham nảy sinh, sân và si cũng đồng thời xuất hiện. Vì thế, để làm chủ tham sân si, đòi hỏi người ta phải có một thái độ đúng với chúng. Biết mình tham, biết mình sân, biết mình si, thì lúc ấy, họ mới có thể vượt lên những đặc tính này. Nếu một người không nhận biết được chúng, hoặc đã nhận biết nhưng khước từ hoặc không thấy cần thiết để vượt lên, họ sẽ mãi bị tham, sân và si làm cho đau khổ và phiền não. Thậm chí, khi đau khổ và phiền não, bằng sự vô minh này, họ sẽ càng bất lực hơn, tham sân si lại càng bị kích động nhiều hơn. 

Tham, sân và si sẽ gây phiền não trước tiên cho bạn, và sau đó là đến những người xung quanh. Một xã hội đầy những người tham, sân và si thường có rung động thấp và nhanh chóng mục ruỗng từ bên trong ra bên ngoài. Giống như một cái cây, nếu nó được nuôi dưỡng bằng sự tham lam, sân hận và si mê cuồng nộ, cái cây đó sẽ bị ngộ độc mà chết.